De prediking is het hart van de eredienst en de belangrijkste voedingsbron voor de gemeente. Om deze taak te vervullen en de gemeente te voeden met de waarheid van God, is verklarende prediking nodig. Maar wat houdt verklarende prediking in? En waarom is deze systematische uitleg van Gods Woord niet slechts een voorkeursstijl, maar noodzakelijk voor de geestelijke gezondheid, volwassenheid en heiliging van de gemeente?
Wat is verklarende prediking?
Verklarende prediking is een wijze van prediking die zich onderwerpt aan de autoriteit van de Schrift. De overtuiging is dat de stem van God primair en gezaghebbend klinkt door de Bijbeltekst zelf. De taak van de prediker is niet om zijn eigen ideeën, inzichten of thematische agenda te presenteren en die te illustreren met Bijbelteksten. Zijn taak is om de betekenis van een specifiek Schriftgedeelte, in zijn grammaticale, historische en theologische context, bloot te leggen en toe te passen. Kort gezegd: het punt van de tekst is het punt van de preek. De structuur, de nadruk en de boodschap van de preek vloeien direct voort uit de tekst.
Hoewel dit het meest consequent wordt toegepast in vers-voor-vers prediking, waarbij een Bijbelboek systematisch wordt doorgewerkt, kan een thematische preek of prekenserie ook verklarend zijn. Het onderscheid ligt in de methode. Een non-verklarende thematische preek begint met een onderwerp en zoekt daar losse verzen bij. Een verklarende thematische preek begint met een Bijbels thema en ontvouwt dit door de belangrijkste, contextbepalende Schriftgedeelten over dat thema uit te leggen, zodat de preek gevormd wordt door wat de Schrift erover zegt. De vraag is: dicteert de tekst de preek, of dicteert de preek de tekst?
Dit onderscheidt verklarende prediking van andere, veelvoorkomende benaderingen.
Ten eerste onderscheidt het zich van de moralistische prediking. Deze benadering reduceert de rijke, heils-historische verslagen van de Schrift tot eenvoudige, op de mens gerichte lessen, zoals ‘wees dapper als David’ of ‘heb geloof als Abraham’. Hoewel moed en geloof Bijbelse deugden zijn, negeert de moralistische preek de Christologische betekenis van de tekst. Het presenteert de Bijbelse figuren primair als voorbeelden voor menselijke inspanning, in plaats van als getuigen die wijzen naar de ene, ware Held en de noodzaak van goddelijke genade.
Evenzo verschilt verklarende prediking van ervaringsgerichte prediking. In deze stijl wordt de Bijbeltekst vaak gebruikt als een lanceerplatform voor een persoonlijke anekdote, een emotioneel verhaal of psychologisch inzicht. De autoriteit verschuift dan van de Schrift naar de ervaring van de spreker of de gehoopte emotionele reactie van de hoorder. De tekst dient niet langer als de onveranderlijke bron van de waarheid, maar als een illustratie bij een menselijke boodschap, waardoor de gemeente afhankelijk wordt van het charisma van de prediker in plaats van de kracht van het Woord.
Ten slotte moet verklarende prediking onderscheiden worden van een droge, academische uitleg. Een preek kan inhoudelijk correct zijn, vol met woordstudies en historische achtergronden, maar toch tekortschieten. Ware verklarende prediking blijft niet steken bij wat de tekst toen betekende, maar legt ook uit wat de tekst vandaag zegt. Het gaat om het openen van de Schrift met het doel om harten te raken, gewetens wakker te maken en levens te veranderen door de kracht van de Heilige Geest.
De bijbelse basis voor verklarende prediking
Het fundament voor verklarende prediking ligt in de Schrift zelf. Een van de duidelijkste voorbeelden vinden we in het Oude Testament, na de terugkeer van het volk Israël uit de ballingschap. Ezra de schriftgeleerde leest het volk voor uit het boek van de Wet en de Levieten assisteren hem:
Zij lazen uit het boek voor, uit de wet van God, gaven uitleg en verklaarden de betekenis, zodat men de voorlezing begreep. – Nehemia 8:9
Dit is de essentie van verklarende prediking: het voorlezen van de tekst van God, het geven van uitleg en het verklaren van de betekenis, met als doel dat het volk het begrijpt. Het gezag ligt bij het boek. De taak van de onderwijzer is om de inhoud ervan te verduidelijken.
In het Nieuwe Testament zien we dit in volmaaktheid gedemonstreerd door de Heere Jezus Christus Zelf. Na Zijn opstanding voegt Hij Zich bij twee terneergeslagen discipelen op de weg naar Emmaüs. Hij bemoedigt hen door de Schrift voor hen uit te leggen:
En Hij begon bij Mozes en al de profeten en legde hun uit wat in al de Schriften over Hem geschreven was. – Lukas 24:27
Christus geeft hier het volmaakte voorbeeld van verklarende prediking. Hij neemt de tekst van het Oude Testament en legt de ware betekenis ervan uit.
De apostelen zetten deze lijn voort. De apostel Paulus vat zijn bediening in Efeze samen met de woorden:
(17) Maar hij stuurde iemand uit Milete naar Efeze en liet de ouderlingen van de gemeente halen. (18) En toen zij bij hem gekomen waren, zei hij tegen hen: U weet hoe ik, van de eerste dag af dat ik in Asia aankwam, heel de tijd in uw midden geweest ben (19) en de Heere gediend heb met alle nederigheid en veel tranen, en onder verzoekingen die mij overkomen zijn door de aanslagen van de Joden; (20) hoe ik niets van wat nuttig was, nagelaten heb u te verkondigen en te onderwijzen, in het openbaar en in de huizen, – Handelingen 20:17-20
want ik heb niet nagelaten u heel het raadsbesluit van God te verkondigen. – Handelingen 20:27
De bediening van de apostel Paulus bestond uit het onderwijzen van de hele raad van God. Hij bracht het volle getuigenis van de Schrift, niets achterhoudend, niets overslaand. Dat wijst op een prediking die systematisch en volledig is, waarin de gemeente stap voor stap gevoed wordt met alles wat God geopenbaard heeft.
Zijn laatste opdracht aan Timotheüs is dan ook de definitieve samenvatting van de taak van elke prediker:
predik het Woord. Volhard daarin, gelegen of ongelegen. Weerleg, bestraf, vermaan, en dat met alle geduld en onderricht. – 2 Timotheüs 4:2
De opdracht is niet “Verkondig je ideeën over het Woord,” maar “Verkondig het Woord zelf.” Het patroon in de hele Schrift is consistent. Gods volk wordt opgebouwd, gecorrigeerd en geleid door de heldere, systematische uitleg en toepassing van Zijn geopenbaarde Woord.
De noodzaak voor verklarende prediking
De leer van de inspiratie en de toereikendheid van de Schrift laat zien waarom verklarende prediking noodzakelijk is. De apostel Paulus schrijft aan Timotheüs:
(16) Heel de Schrift is door God ingegeven en is nuttig om daarmee te onderwijzen, te weerleggen, te verbeteren en op te voeden in de rechtvaardigheid, (17) opdat de mens die God toebehoort, volmaakt zou zijn, tot elk goed werk volkomen toegerust. – 2 Timotheüs 3:16-17
Dit vers bevat drie principes die verklarende prediking theologisch noodzakelijk maken.
“Heel de Schrift is door God ingegeven” (theopneustos, God-geademd). Omdat de Schrift het Woord van God Zelf is, bezit elke tekst, niet alleen de gedeelten die ons aanspreken, goddelijk gezag en is het doordrenkt van goddelijke wijsheid. De prediker heeft niet het recht om te kiezen welke delen hij belangrijk vindt of om zijn eigen boodschap te formuleren. Zijn heilige plicht is om de boodschap die God al gegeven heeft, getrouw over te brengen.
De Schrift is “nuttig” voor onderwijs, weerlegging, verbetering en opvoeding in de rechtvaardigheid. De tekst zelf bezit de kracht om het werk van God in de harten van de hoorders te doen. De taak van de prediker is niet om zelf kracht te genereren door emotionele oproepen, maar om de kracht van de Schrift te laten spreken door de betekenis helder uit te leggen.
Het Woord is in staat om de gelovige “volkomen toe te rusten” voor “elk goed werk”. Er is niets anders nodig. Dit betekent dat de prediker zijn toevlucht niet hoeft te nemen tot seculiere psychologie, managementtheorieën of culturele trends om de gemeente te voeden. Alles wat nodig is voor leven en godsvrucht is te vinden in de Schrift.
De vrucht van verklarende prediking
Een bediening van verklarende prediking draagt concrete en waarneembare vrucht in het leven van een gemeente. Wanneer Gods Woord week na week, boek na boek, wordt geopend en getrouw wordt uitgelegd, leidt dit tot een geestelijk gezonde en volwassen gemeenschap.
Ten eerste helpt verklarende prediking de gemeente om de Schrift goed te leren kennen en een samenhangend bijbels wereldbeeld te ontwikkelen. Doordat de gemeente wordt gevoed met “heel de raad van God”, leren de leden de grote lijnen van de heilsgeschiedenis te zien. Ze leren hoe het Oude en Nieuwe Testament op elkaar betrokken zijn, hoe doctrine wordt gevormd en hoe alle Schrift van Christus getuigt. Dit vormt een denkraam dat hen in staat stelt om de wereld en hun eigen leven door een Bijbelse lens te interpreteren.
Hieruit vloeit een tweede, cruciale vrucht voort: de gemeente wordt Christusgericht. Omdat de Schrift Christocentrisch is, zal prediking die de Schrift trouw volgt onvermijdelijk de Persoon en het werk van Christus centraal stellen. Dit beschermt de gemeente tegen de valkuil van een mensgerichte focus, gericht op de eigen ervaring, het eigen comfort of de eigen groei.
Daarnaast rust verklarende prediking de gemeente toe tot geestelijke volwassenheid en onderscheidingsvermogen. De gelovigen leren niet alleen wat de Schrift zegt, maar ook hoe men het Woord van God leest en interpreteert. Zij worden toegerust om, net als de gelovigen in Berea, zelf de Schriften te onderzoeken om te zien of de dingen zo zijn. Dit creëert een actieve, toetsende gemeente die weerbaar is tegen dwaalleer.
Ook legt verklarende prediking het enige ware fundament voor eenheid en nederigheid. Wanneer de prediker en de gemeente samen buigen voor het gezag van de tekst, worden persoonlijke meningen en voorkeuren ondergeschikt gemaakt. De ultieme autoriteit zijn niet de leiders of de wil van de meerderheid, maar de heldere stem van God in Zijn Woord. Dit leidt tot een eenheid die geworteld is in de gedeelde waarheid van het Evangelie.
Gevaren van het verwaarlozen van verklarende prediking
Tegenover de vruchten van Bijbelgetrouwe prediking, staan de schadelijke gevolgen van het verwaarlozen ervan. Het verkiezen van een thematische, moralistische of ervaringsgerichte benadering boven de systematische uitleg van de Schrift is geen neutrale, stilistische keuze, maar een beslissing met geestelijke consequenties.
Het eerste en meest directe gevolg is geestelijke ondervoeding. Wanneer een prediker niet gebonden is aan het systematisch uitleggen van de Schrift, zal hij onvermijdelijk preken over onderwerpen die hem persoonlijk interesseren, die populair zijn, of die gemakkelijk aanspreken. De gemeente krijgt dan een eenzijdige maaltijd van de ‘favoriete onderwerpen’ van de voorganger. Complexe, confronterende of minder bekende, maar cruciale delen van de Schrift blijven onbehandeld. Het resultaat is een gemeente die wellicht veel weet over een paar thema’s, maar onwetend is over de rijkdom van Gods openbaring.
Verklarende prediking dwingt de prediker om zich te onderwerpen aan de tekst. Wanneer deze discipline wordt verlaten, verschuift de autoriteit subtiel maar zeker. De autoriteit van de preek ligt dan niet langer in de vraag “Wat zegt God in dit Woord?”, maar in de originaliteit, de inzichten of het charisma van de prediker. De gemeente leert dan om afhankelijk te zijn van de voorganger, in plaats van te rusten op het onwankelbare gezag van de Schrift zelf.
Dit leidt tot een oppervlakkige en ongehoorzame levenswandel. Een gemeente die de breedte en diepte van de Schrift niet systematisch onderwezen krijgt, mist de kennis en de aansporing om heilig te leven. Complexe thema’s als het Bijbels oplossen van onderlinge conflicten, het liefhebben van vijanden of het omgaan met lijden worden nooit diepgaand behandeld. Hierdoor ontstaat een cultuur waarin zonde wordt getolereerd, heiliging een bijzaak wordt en men voor praktische levensvragen te rade gaat bij de wereld in plaats van bij het Woord. De gemeente wordt dan ‘wereldgelijkvormig’ in haar ethiek, omdat zij niet wordt gevormd door de vernieuwing van het denken.
Een van de meest gevaarlijke consequentie is dat de gemeente weerloos wordt tegen dwaalleer. Zonder het anker van trouwe Schriftuitleg kan de kansel een platform worden voor allerlei on-Bijbelse ideeën, vaak vermomd in christelijke taal.
Steeds vaker vervangt psychologie de theologie. Het Bijbelse beeld van de mens als een zondaar die in opstand is tegen een heilige God, wordt ingeruild voor meer comfortabele, therapeutische categorieën. Zonde wordt geherdefinieerd als ‘trauma’, ‘gebrokenheid’ of ‘een laag zelfbeeld’. De oplossing is dan niet berouw en verzoening door het bloed van Christus, maar innerlijke heling en zelfacceptatie.
Deze verschuiving leidt vervolgens tot een gemeente die gedreven wordt door pragmatisme in plaats van trouw. De vraag is niet langer “Wat is waar en Bijbels?”, maar “Wat werkt?”. Marketingtechnieken en bedrijfsstrategieën worden de blauwdruk voor kerkgroei, in plaats van een eenvoudig vertrouwen op de kracht van het Woord en de Geest.
Het uiteindelijke resultaat hiervan is dat het moralisme het Evangelie vervangt. Wanneer de diagnose van de zonde is afgezwakt en de focus op pragmatische groei ligt, verwordt de preek tot een reeks van “doe dit, doe dat niet” lessen. Het wordt een stappenplan voor een beter leven, losgekoppeld van de transformerende kracht van het volbrachte werk van de Heere Jezus Christus.
Conclusie
Omdat de Schrift het geïnspireerde, gezaghebbende en toereikende Woord van God is, eist zij een bediening die haar inhoud getrouw uitlegt en toepast. Verklarende prediking is de noodzakelijke consequentie van een hoge visie op de Schrif. Het is de methode die het gezag rechtmatig plaatst bij God Die spreekt door Zijn Woord.
Dit is een oproep aan de hele kerk. Aan de hoorders om te bidden voor en te verlangen naar prediking die hen week na week voedt met de onverdunde waarheid van de Schrift. En een oproep aan de predikers om de zware, maar zegenrijke taak op te nemen om dienaar en verkondiger van de tekst te zijn, in volledige afhankelijkheid van de Heilige Geest.
